Obrzeżek gołębi. Jak się pozbyć obrzeżka? Jak go zwalczyć?

Obrzeżek gołębień (Argas reflexus), zwany też obrzeżkiem gołębim, to pajęczak zaliczany do tzw. kleszczy miękkich. Jego podstawowymi żywicielami, co zresztą sugeruje nazwa, są gołębie, których krwią się żywi. Rzadziej żeruje na innych ptakach jak wróble czy gawrony. Ze względu na swoją synantropijność (umiejętność przystosowania się do warunków środowiskowych, które zostały silnie przekształcone przez ludzi) stanowi także zagrożenie dla człowieka. Ludzie stają się celem ataków obrzeżka, gdy w jego otoczeniu zabraknie żywicieli pierwszego rzędu, czyli wspomnianych gołębi albo innych ptaków.

Do rzędu kleszczy rodziny Argas, które można spotkać w naszym kraju, należą także obrzeżek polski (A. polonicus) oraz żerujący na nietoperzach obrzeżek nietoperzowiec (A. vespertilionis). Ciekawa historia wiąże się z tym pierwszym. Został on bowiem odkryty przez profesora Krzysztofa Siudę, kiedy pod koniec lat 70. remontowano wieżę kościoła Mariackiego w Krakowie. Wypłoszono z niej wówczas gołębie i zlikwidowano ich gniazda. Po tym fakcie hejnaliści zaczęli się uskarżać na wzmożone ataki obrzeżków. Okazało się, że należały one do nieznanego do tej pory gatunku, który został nazwany Argas polonicus, czyli obrzeżek polski.

Obrzeżek gołębień jest największym przedstawicielem kleszczy miękkich. Dorosła samica osiąga długość do 10,3 mm oraz szerokość do 7,2 mm. Długość ciała dojrzałego samca dochodzi do 8 mm, a szerokość do 5,5 mm. Gołębień jest koloru brązowego albo cielistego. Swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznej obrzeżnej otoczce wokół ciała, która jest wyraźnie jaśniejsza od reszty korpusu.

Gdzie występuje obrzeżek gołębi?

Obrzeżek gołębi występuje na terenie Europy, Ameryki Północnej, Azji Mniejszej oraz Afryki – wszędzie tam, gdzie znajdują się siedliska gołębi dzikich oraz hodowlanych.

Obrzeżki żyją na poddaszach oraz strychach. Są aktywne nocą, w ciągu dnia skrywają się w szparach, szczelinach, pod przedmiotami. W sytuacji, kiedy zabraknie ich naturalnych żywicieli, czyli gołębi, w poszukiwaniu pożywienia są w stanie zawędrować do mieszkań, dostając się do nich poprzez nieszczelności w ścianach bądź oknach, czy też przez otwór wentylacyjny. W mieszkaniach skrywają się wewnątrz mebli, w boazeriach, w szczelinach w podłodze itd.

W odniesieniu do pór roku obrzeżki są aktywne od wczesnej wiosny (końcówka marca) do końca lata (październik). Zimę spędzają w stanie diapauzy, czyli okresowego spowolnienia procesów rozwojowych organizmu, co pozwala im przetrwać trudne warunki środowiskowe. Po przebudzeniu z tego swoistego „letargu” zaczynają energicznie poszukiwać żywicieli.

Jakie zagrożenie stwarza obrzeżek gołębi?

W stadium larwalnym obrzeżki pożywiają się zwykle tylko raz, ale za to bardzo intensywnie, bo potrafią pobierać krew ze swojego żywiciela aż do 8 dni. Nimfy oraz postać dorosła żywią się 1-2 razy w trakcie kalendarzowego roku (ogółem w warunkach laboratoryjnych długość życia obrzeżka może sięgać 10 lat). Jedna konsumpcja trwa średnio od kilkunastu minut do godziny (maksymalnie dwóch).

Jeśli chodzi o ataki obrzeżka gołębiego na człowieka, to głównie dochodzi do nich ze strony dorosłych osobników. Z racji tego, że obrzeżki szybko zaspokajają swój głód i odrywają się od żywiciela, trudno jest zweryfikować, że to one stoją za pogryzieniem.

Jak rozpoznać pogryzienie przez obrzeżka gołębiego?

Miejscowym objawem ugryzienia przez obrzeżka jest niewielka plamka krwotoczna, z której rozwija się pęcherzyk, któremu towarzyszy świąd. Pęcherzyk otoczony jest zaczerwienieniem oraz opuchlizną. Może także wystąpić zapalenie naczyń limfatycznych umiejscowionych w pobliżu miejsca ugryzienia, a także powiększenie pobliskich węzłów chłonnych. Zmiany naskórne mogą utrzymywać się nawet ponad rok od ugryzienia. Ślina, którą obrzeżek wtłacza do naczyń krwionośnych podczas pobierania pokarmu, jest silnym alergenem, stąd oprócz miejscowych oznak ugryzienia, mogą wystąpić także objawy ogólnoustrojowe. Należą do nich m.in. ogólne osłabienie, uczucie niepokoju, brak apetytu, ból brzucha, nudności, biegunka, duszność, zaburzenia wzroku oraz słuchu. Najpoważniejszą bezpośrednią konsekwencją ugryzienia przez obrzeżka jest, w przypadku osób wyjątkowo wrażliwych na składniki jego śliny, wstrząs anafilaktyczny, który może doprowadzić do śmierci (odnotowano takie przypadki).

Jakie choroby przenosi obrzeżek gołębi?

Obrzeżki gołębie są wektorami wielu groźnych chorób. Mogą przenosić np. krętki Borrelii burgdorferi (powodujące boreliozę z Lyme), wirusa kleszczowego zapalenia mózgu, bakterie Salmonelli oraz gorączki „Q”, czy pierwotniaki wywołujące babeszjozę.

Jak chronić się przed obrzeżkiem gołębim?

Podstawowym środkiem zapobiegawczym jest unikanie kontaktu z ptakami, w tym z ich siedliskami oraz odchodami. Dokarmianie gołębi na ulicy jest sytuacją narażającą na przeniesienie się na człowieka larw obrzeżka albo jego dojrzałej postaci.

Również gołębie, które przesiadują na balkonach albo te, które założyły na nich gniazda, stwarzają spore ryzyko, że obrzeżek może dostać się do domu czy mieszkania. Warto zatem zadbać o odpowiednie zabezpieczenie w postaci kolców na ptaki, gołębie czy siatek przeciw ptakom. Dobrze sprawdzą się także spirale na ptaki oraz dźwiękowe i ultradźwiękowe odstraszacze ptaków. Istotnym elementem antyobrzeżkowej profilaktyki jest dbanie o to, by w elewacji budynku oraz we framugach okien nie było żadnych szczelin.

Jak pozbyć się obrzeżka?

Oznaką występowania obrzeżka, oprócz przypadków pogryzień, mogą być ślady odchodów pojawiające się w pobliżu jego siedliska. Fekalia przypominają bardzo te, które pozostawia pluskwa – krwawe, zaschnięte plamki. Po ich wykryciu konieczne może okazać się zerwanie tapet, boazerii, czy demontaż parkietu, w celu dostania się do kryjówek obrzeżka.

Na polskim rynku nie znajdziemy dedykowanych preparatów do zwalczania obrzeżków. Problem z kleszczem gołębim, mimo swojej powagi, nie jest tak silnie ugruntowany w świadomości przeciętnego konsumenta, jak problem z pluskwą czy komarem, przez to też producentom nie opłaca się inwestować w żmudne i kosztowne rejestrowanie dedykowanych środków.

Firmy dezynsekcyjne wykonują najczęściej opryski z użyciem koncentratów. Udowodnioną skuteczność w zwalczaniu obrzeżka gołębiego wykazują środki owadobójcze zawierające pyretroidy (np. permentynę, cypermetrynę, deltametrynę) lub karbaminiany (np. karbaryl). Oprysk pomieszczeń zaleca się przeprowadzać minimum trzy razy w odstępach czasowych wynoszących dwa tygodnie. Podczas zabiegu należy uwzględnić miejsca, gdzie wcześniej przesiadywały ptaki, tj. balkony, tarasy, parapety.

Opryski polecane do zwalczania obrzeżka to np. Cimex out oraz bardzo skuteczny i uniwersalny preparat o wydłużonym działaniu Effect Microtech CS. Do użytku miejscowego doskonale nadaje się spray na pająki NO-PEST. Dużym powodzeniem w zwalczaniu owadów i pajęczaków w zamkniętych pomieszczeniach cieszą się również łatwe w użyciu foggery (bomby na owady) – na przykład NO PEST 4Insect Bomb Fogger.

Źródła: Kleszcze.pl, Poradnikzdrowie.pl, RadioZET.pl, Życie Weterynaryjne nr 91 (2016).

Źródła zdjęć: dr hab. Andrzej Górz (Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie), Unplash.com, Wikimedia Commons.